Fenyloketonuria – choroba metaboliczna, objawy, leczenie

Czym jest fenyloketonuria?

Fenyloketonuria to rzadka choroba metaboliczna wynikająca z wrodzonej mutacji w kodzie genetycznym pacjenta. Występuje ona dość rzadko, w zależności od lokalizacji geograficznej fenyloketonuria pojawia się ze średnią częstotliwością 1 na 12 tysięcy dzieci.


Schorzenie to przekazywane jest w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, że aby wystąpiła manifestacja kliniczna fenyloketonurii dana osoba musi posiadać dwie kopie wadliwego genu- po jednej od każdego z rodziców. W przypadku gdy obecna jest tylko jedna kopia uszkodzonego genu choroba nie występuje, a dana osoba jest nosicielem, przez co może przekazać ten gen na swoje potomstwo.


U podstawy fenyloketonurii leży wada w budowie białek szlaku metabolicznego, przez co organizm osoby dotkniętej przez tę chorobę nie jest w stanie prawidłowo przetwarzać jedno z aminokwasów- fenyloalaniny. Prowadzi to do odkładania się tej substancji w tkankach licznych organów, przede wszystkim ośrodkowego układu nerwowego. Późno wykryta lub nieleczona fenyloketonuria może prowadzić do rozwoju licznych wad w układzie nerwowym dziecka, zaburzeń zachowania oraz ciężkich uszkodzeń neuronalnych.


Obecna klasyfikacja wyróżnia dwa główne podtypy fenyloketonurii, między którymi występują różnice w nasileniu objawów oraz rodzajach mutacji genetycznych. Możliwa jest dość dobra kontrola przebiegu choroby oraz znaczne zminimalizowanie ryzyka występowania jej powikłań, w przypadku gdy zostanie ona wcześnie wykryta, a rodzice pacjenta będą ściśle przestrzegali zaleceń lekarskich w zakresie odpowiedniego leczenia oraz stosowania specjalistycznej diety.

Jak rozpoznać fenyloketonurię?

W przypadku braku diagnozy postawionej krótko po urodzeniu objawy fenyloketonurii rozwijają się przez bardzo długi czas w sposób niezauważalny. Zaczynają być dostrzegalne dopiero, gdy poziomy fenyloalaniny osiągną toksyczne stężenia, które prowadzą do nieodwracalnych uszkodzeń tkanek, w szczególności układu nerwowego. Jeżeli od najwcześniejszych etapów życia nie zostanie wdrożone specjalistyczne leczenie wówczas może dojść do rozwoju następujących objawów:


  • niepełnosprawność intelektualna
  • drgawki
  • zaburzenia rozwoju psychoruchowego- w tym zaburzenia postawy, napięcia mięśniowego, zaburzenia chodu
  • zaburzenia psychiczne
  • częstsze występowanie wysypek skórny
  • charakterystyczny „mysi” zapach potu i moczu


W przypadku, gdy dorosła kobieta cierpiąca na fenyloketonurię zajdzie w ciążę, a jednocześnie nie kontroluje poziomów fenyloalaniny we krwi, wówczas u jej dziecka może dojść do powstania wad rozwojowych manifestujących się między innymi poprzez:


  • wady wrodzone serca
  • mikrocefalia- nieprawidłowo mały rozmiar głowy, a co za tym idzie także mózgu
  • opóźnienie rozwoju motorycznego oraz umysłowego
  • niska masa urodzeniowa dziecka


Ten obraz chorobowy znany jest pod nazwą fenyloketonurii matczynej i łatwo go uniknąć poprzez stosowanie się do zaleceń lekarskich.

Przyczyny powstania fenyloketonurii

W prawidłowych warunkach fenyloalanina rozkładana jest przez enzym hydroksylazę fenyloalaninową. W wyniku obecności mutacji genetycznej w rejonie materiału DNA odpowiedzialnego za kodowanie tego enzymu nie jest on produkowany w wystarczających ilościach lub też upośledzona jest jego aktywność, przez co nie jest on w stanie skutecznie spełniać swojej funkcji. Fenyloalanina jest aminokwasem obecnym w wielu białkach spożywanych wraz z pokarmami. W organizmie zdrowej osoby jest ona przekształcana do tyrozyny, która jest niezbędnym związkiem warunkującym prawidłową pracę układu nerwowego, jako że uczestniczy w syntezie neuroprzekaźników, które odpowiedzialne są za skuteczną transmisję sygnałów nerwowych między neuronami.


Wpływ fenyloketonurii na zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego są więc dwojakie- skutkuje ona zarówno odkładaniem się niezmetabolizowanej fenyloalaniny w komórkach nerwowych jak i niedoborami tyrozyny, przez co występuje zbyt niski poziom specyficznych neuroprzekaźników. Niedobory tyrozyny oraz nadmiar fenyloalaniny mogą mieć różne stopnie nasilenia, które zależne są od poszczególnego rodzaju fenyloketonurii występującej u danego pacjenta.

Fenyloketonuria – choroba dziedziczna

Fenyloketonurię dziedziczy się w sposób autosomalny recesywny. Mutacja odpowiedzialna za występowanie tej choroby obecna jest na długim ramieniu chromosomu 12, czyli struktury zawierającej DNA odpowiedzialne za syntezę enzymu rozkładającego fenyloalaninę. Aby u pacjenta doszło do rozwoju fenyloketonurii to zarówno jego matka jak i ojciec muszą być nosicielami tej choroby. Oznacza to, że muszą oni posiadać po jednej wadliwej kopii genu, a następnie przekazać go swojemu dziecku. Prawdopodobieństwo takiego zdarzenia wynosi wówczas 25% dla każdej ciąży.


Nosicielstwo tej choroby, jak i sama fenyloketonuria mogą zostać wykryte poprzez wykonywanie specjalistycznych testów molekularnych, które opierają się na analizie materiału genetycznego zarówno rodziców, jak i dziecka pod kątem obecnych tam mutacji. Jednym z najbardziej skutecznych nieinwazyjnych badań prenatalnych, które umożliwiają wczesną diagnozę fenyloketonurii jest badanie VERACITY, które może zostać bezpiecznie przeprowadzone już od 10 tygodnia trwania ciąży. Ten rodzaj badania hybrydowego łączy w sobie zarówno analizę DNA płodu jak i obojga rodziców, dzięki czemu badanie jest skuteczne zarówno w określaniu stanu zdrowia dziecka jak i szacowaniu ryzyka wielu chorób wywoływanych przez mutacje genetyczne nie tylko podczas obecnej ciąży danej pary, ale także każdej kolejnej.

Fenyloketonuria leczenie

Najważniejsze w leczeniu fenyloketonurii jest postawienie wczesnej diagnozy, która umożliwi wdrożenie specjalistycznego postępowania medycznego zanim dojdzie do pojawienia się toksycznych poziomów fenyloalaniny we krwi dziecka, które będą prowadziły do nieodwracalnych uszkodzeń. Poza opisywanymi powyżej nowoczesnymi nieinwazyjnymi badaniami prenatalnymi stosowane do tego są rutynowe testy przesiewowe wykonywane krótko po narodzinach dziecka.

Podstawowe badanie polega na pomiarze stężenia fenyloalaniny we krwi noworodka.


Jeżeli otrzymane w tym badaniu wyniki będą odbiegały od normy wykonuje się dodatkowe badania, które mają na celu ustalenie przyczyny tych nieprawidłowości. Mogą obejmować one zarówno pogłębione badania krwi i badania moczu jak i analizę materiału genetycznego dziecka pod kątem specyficznych mutacji prowadzących do niedobory hydroksylazy fenyloalaninowej.


Jeżeli dojdzie do potwierdzania fenyloketonurii u dziecka należy jak najszybciej wdrożyć specjalistyczną dietę zleconą przez lekarza, która ma na celu całkowitą eliminację fenyloalaniny ze spożywanych pokarmów.

Jak wygląda dieta w fenyloketonurii?

Dieta przy fenyloketonurii opiera się na eliminacji z niej składnika, który odpowiedzialny jest za objawy chorobowe, czyli aminokwasu fenyloalaniny. Dzięki temu nie będzie ona odkładana w komórkach nerwowych, co zapobiegnie powstawaniu ich uszkodzeń. Produktami których szczególnie należy unikać są:


  • soja
  • rośliny strączkowe
  • ryby
  • jajka
  • mięso z kurczaka, indyka
  • krewetki


Niezwykle ważna jest także suplementacja określonych substancji, z których najważniejsza jest tyrozyna, jako że w prawidłowych warunkach powstaje ona z przetwarzania fenyloalaniny. Dzięki dostarczaniu jej z zewnątrz możliwe jest uniknięcie jej niedoborów na podłożu fenyloketonurii. Niektóre pokarmy zawierające śladowe ilości fenyloalaniny mogą być spożywane w niewielkich ilościach raz na jakiś czas, jednak zawsze należy to skonsultować z lekarzem prowadzącym leczenie.