Zespół Klinefeltera to zbiór objawów klinicznych wynikających z wrodzonych zaburzeń chromosomalnych związanych z nieprawidłową ilością materiału genetycznego w komórkach pacjenta. Dotyka on tylko i wyłącznie mężczyzn, a u jego podstaw leży obecność co najmniej jednego, dodatkowego chromosomu płciowego X, przy jednoczesnym występowaniu prawidłowych chromosomów XY. Często objawy chorobowe są dość dyskretne i osoby dotknięte zespołem Klinefeltera nie są świadome swojej choroby przez długie lata, choroba bywa rozpoznawana przez przypadek, podczas diagnostyki innych chorób. Częstość występowania tego zaburzenia jest niezależna od obszaru geograficznego i innych uwarunkowań, jako że mutacja odpowiedzialna za nią powstaje w sposób losowy, niezwiązany z dziedziczeniem lub innymi czynnikami warunkującymi. Szacuje się, że obecna jest ona u ok. 2 mężczyzn na 1000, co sprawia że zespół Klinefeltera jest jednym z częściej występujących zaburzeń genetycznych związanych z nieprawidłowościami chromosomalnymi.
Zespół Klinefeltera objawy
Jak już zostało wspomniane, zazwyczaj objawy chorobowe mają bardzo niskie nasilenie, a diagnoza najczęściej jest stawiana dopiero w momencie nieskutecznego starania się przez pacjenta o potomstwo, jako że głównym symptomem zespołu Klinefeltera jest niepłodność. Dodatkowo praktycznie we wszystkich przypadkach tego schorzenia u pacjentów obecny jest hipogonadyzm, czyli niewielki rozmiar i nieprawidłowe funkcjonowanie jąder.
Jeżeli występują dodatkowe objawy, to najczęściej zaczynają być zauważalne dopiero po okresie dojrzewania i mogą to być:
- osłabienie siły mięśniowej
- wyższy wzrost
- pogorszona koordynacja ruchowa
- ograniczone owłosienie na ciele
- ginekomastia- powiększenie gruczołów piersiowych
- brak mutacji głosu
- kobieca sylwetka, związana z szerszymi biodrami i wąskimi barkami
- problemy z erekcją i obniżone libido
Dodatkowo u dzieci czasami mogą występować pewne trudności związane z umiejętnościami językowymi oraz komunikacją międzyludzką, jednak są one dość proste do opanowania przy pomocy wcześnie wdrożonej terapii. Objawy chorobowe zespołu Klinefertera wynikają w większości z hipogonadyzmu jąder, które nie spełniają swojej roli w procesach endokrynologicznych, w wyniku czego u tych pacjentów obecne są zaburzenia hormonalne związane ze zbyt niskimi poziomami hormonów płciowych męskich i zbyt wysokimi żeńskich. W wyniku tych nieprawidłowości rośnie także ryzyko występowania innych chorób, które zazwyczaj częściej spotykane są u kobiet, takich jak np. rak piersi, otyłość, cukrzyca i osteoporoza, jednak średnia długość życia osób z zespołem Klinefeltera nie odbiega od ogółu populacji.
Zespół Klinefeltera przyczyny
Bezpośrednią przyczyną zespołu Klinefeltera jest występowanie trzech (lub więcej) chromosomów płciowych w konfiguracji XXY. Chromosomy to obecne w prawie każdej komórce organizmu ludzkiego skupiska materiału genetycznego w formie skoncentrowanych łańcuchów DNA. W prawidłowych warunkach w komórkach zdrowego człowieka obecne jest 46 chromosomów, zgrupowanych w 23 pary. 44 z nich są chromosomami autosomalnymi, odpowiedzialnymi za kodowanie wszystkich białek organizmu, a co za tym idzie za warunkowanie jego prawidłowej budowy i funkcjonowania. Ostatnia, 23, para to tzw. chromosomy płciowe. To właśnie one determinują płeć genetyczną danego osobnika. U mężczyzn są to chromosomy XY, u kobiet z kolei są to XX. W przypadku pojawienia się losowej mutacji (która może wystąpić w komórkach płciowych matki, jak i ojca) może dojść do wytworzenia się dodatkowego chromosomu X, który następnie zostanie przekazany na potomstwo. Taki stan u mężczyzn nazywany jest właśnie zespołem Klinefeltera, u kobiet mówimy wtedy o zespole trisomii chromosomu X.
W zespole Klinefeltera mogą być obecne także dodatkowe chromosomy X, dające inny kariotyp (czyli układ chromosomów) np. XXXXY, jednak jest to o wiele rzadziej spotykane. W tego typu przypadkach objawy tej choroby są zazwyczaj bardziej nasilone i częściej występują zaburzenia zachowania. Jedynym poznanym czynnikiem ryzyka dla zespołu Klinefeltera jest wiek matki – prawdopodobieństwo tej choroby rośnie wraz z wiekiem zajścia w ciążę.
Diagnoza stawiana jest na podstawie analizy kariotypu pacjenta, czyli oceny liczby i rodzajów chromosomów w jego komórkach, uzyskiwanych na drodze pobrania próbki krwi. Pogłębione badania w kierunku tego zaburzenia zazwyczaj wykonywane są po zaobserwowaniu niepokojących objawów fizycznych, którymi najczęściej są nieprawidłowe, zbyt małe rozmiary jąder. Często pacjenci decydują się na wizytę u specjalisty dopiero w wieku dorosłym, po braku powodzenia prób uzyskania potomstwa.
Poza diagnostyką osób dorosłych możliwe jest także wczesne wykrycie tego zespołu (już podczas trwania ciąży) poprzez wykonywanie specjalistycznych nieinwazyjnych badań prenatalnych, takich jak np. VERACITY lub VERAgene, które opierają się na analizie materiału genetycznego dziecka uzyskanego z wolnego DNA płodowego krążącego we krwi matki. Dzięki tym testom prenatalnym możliwe jest wykrycie licznych chorób związanych z zaburzeniami w obrębie genomu dziecka już od 10 tygodnia trwania ciąży.
Zespół Klinefeltera leczenie
Obecnie nie istnieje leczenie, które byłoby w stanie usunąć przyczyny chorób genetycznych, takich jak na przykład zespół Klinefeltera. W większości przypadków leczenie ogranicza się do substytucji, tj. uzupełniania za pomocą odpowiednich suplementów, niedoborów hormonalnych w zakresie hormonów płciowych- przede wszystkim dotyczy to testosteronu, który może być dostarczany w różnych postaciach, np. poprzez regularne zastrzyki, specjalistyczne plastry lub maści. W celu uzyskania optymalnych wyników tej terapii zastępczej należy ją rozpocząć już we wczesnym okresie dojrzewania płciowego. W przypadku występowania pogłębionej ginekomastii możliwa jest chirurgiczna korekta rozmiaru piersi. Na ten moment jedynym skutecznym leczeniem niepłodności mężczyzn z zespołem Klinefeltera jest leczenie metodą zapłodnienia pozaustrojowego, czyli tzw. in vitro z wykorzystaniem plemników pobranych bezpośrednio z jąder chorego mężczyzny.
